ΚΑΛΑΝΤΑ

ΚΑΛΑΝΤΑ

Έχουμε κάλαντα των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων με πλήθος παραλλαγές σε όλη των Ελλάδα τα οποία όταν εκτελούνται καλά είναι ευχάριστα και γιορταστικά.
Στη Θράκη για τα Χριστούγεννα λένε τα εξής κάλαντα : « Χριστός γεννάται/ χαρά στον κόσμο./ Χαρά στον κόσμο / στα παλικάρια./Σαράντα μέρες / σαράντα νύχτες/ κι η Παναγιά μας / κοιλοπονούσε./ όλους τους Αγίους/ τους Αϊ- Αποστόλους./ Τρεις Αποστόλους/ μαμή γυρεύουν../ Ώσπου να πάνε/ ξελευτερώθη./ Μέσα στις δάφνες/ μες τα λουλούδια/ κάνει τον ήλιο/ και το φεγγάρι…».
Στο Ζαγόρι γιορτάζουν τη γέννηση του Χριστού , όπως και τη γέννηση ενός παιδιού. Έτσι τα ξημερώνοντας Χριστούγεννα κάνουν τα «σπάργανα», τηγανίτες με πολλά καρύδια επάνω.
Υπάρχει ένα όμορφο ηπειρώτικο τραγούδι με κλαρίνο που …λιώνει . Το άκουσα από τη χορωδία « Θεματοφύλακες της Παράδοσης » του Δήμου Παλαιού Φαλήρου με μαέστρο τον κ. Γεώργιο Γιαννακόπουλου σε CD με τίτλο « Ελληνικά Κάλαντα». Η χαρά και συγκίνησή μου είναι μεγαλύτερη αφού στη χορωδία συμμετέχει και η γυναίκα μου Ελένη.
Τα λόγια είναι τα εξής : « Ελάτε εδώ γειτόνισσες/ και σεις γειτονοπούλες/ τα σπάργανα να φτιάξουμε/ και το χριστό ν΄ αλλάξουμε./ Τα σπάργανα για το Χριστό / ελάτε όλες σας εδώ./ Να πάμε να γυρίσουμε/ τα μάγια να σκορπίσουμε./ να βρούμε και την Παναγιά/ που μας φέρνει τη χαρά./ Κοιμάται στα τριαντάφυλλά/ κοιμάται στα λουλούδια». Τηγανίτες κάναμε και στην Πλαταριά. Τις ετοίμαζε η μάνα, που δεν πήγαινε στην Εκκλησία , και τις βρίσκαμε έτοιμες στην επιστροφή. Ήταν το κολατσιό μας . Αν είχαμε βάζαμε και από λίγη ζάχαρη. Μέλι δεν υπήρχε. Τηγανίτες έκαναν και όταν γεννούσε κάποια γυναίκα. Στην Κύπρο κάνουν ειδικά παξιμάδια , τα « κούμουλα», όπως τα λένε , και συνηθίζουν να προσφέρουν σε όσους επισκέπτονται τη λεχώνα.
Ανάλογο έθιμο , το « λοχόζεμα», είχαν στο Βυζάντιο. Ήταν ένα μίγμα για τόνωση της λεχώνας. Ήταν ένας ζωμός από σιμιγδάλι, βούτυρο και μέλι. Την επόμενη των Χριστουγέννων το έστελναν σε φιλικές οικογένειες προς τιμή των λοχείων της Παναγίας . Τη συνήθεια αυτή την καταδίκασε ο 79ος κανόνας της εν Τρούλλω Συνόδου το 961 : « Επειδή τινες , μετά την ημέραν της αγίας του Χριστού του Θεού ημών γεννήσεως, δείκνυνται σεμίδαλιν έψοντες, και ταύτης αλλήλους μεταδιδόντες, προφάσει τιμής δήθεν λοχείων της αχράντου Παρθενομήτορος ,ορίζομεν , μηδέν τοιούτον υπό πιστών τελείσται…».
Οι καλαντιστές της Πρωτοχρονιάς είναι οι πρώτοι προάγγελοι για την καλή χρονιά . Θα επαινέσουν όμως τα Χριστούγεννα τους σπιτικούς και να ευχηθούν το σπίτι να έχει όλα τα αγαθά. Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς δίνουν με δύναμη ποιητική και επιγραμματικούς στοίχους τη μορφή και την παρουσία του Χριστού και του Αγίου Βασιλείου στον κόσμο. Στους βυζαντινούς χρόνους είχαν περισσότερο θρησκευτικό χαρακτήρα και επαινούσαν τον άγιο ως ιεράρχη.
Μετά πέρασαν στη γνωστή μορφή του γραμματισμένου αγίου, που έρχεται από την Καισάρεια και ακουμπά στο ραβδί του το οποίο αμέσως … βλάστησε : « Και στο ραβδί του ακούμπησε να πει την αλφαβήτα / και το ραβδί ήταν ξερό , χλωρά βλαστάρια επέτα/ και πάνω στα κλωνάρια του πέρδικες κελαϊδούσαν…».
Σε άλλο τύπο καλάντων ο γεωργός στιχουργός ξεχνά την ιδιότητα και την πατρίδα του αγίου και τον μετέβαλε σε απλό ζευγολάτη, που έχει και αυτός ζευγάρι , σπέρνει όπως οι άλλοι γεωργοί και δέχεται πρώτος τον χαιρετισμό και την ευλογία του Χριστού : « Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή του Γεναρίου/ κι αρχή που βγήκε ο Χριστός στη γη να περπατήσει/ εβγήκε και χαιρέτησε όλους τους ζευγολάτες/ κι ο πρώτος που χαιρέτησε ήταν ο άγιος Βασίλης…».
Αλλά και τα Θεοφάνεια, τα Επιφάνεια, τα Φώτα περιβάλλονται με μεγάλο σεβασμό και δέος. Από το πρωί της παραμονής τα παιδιά τραγουδούν τα κάλαντα Υπάρχουν πολλές παραλλαγές και στα κάλαντα των Θεοφανείων. Συνήθως αρχίζουν με τους στίχους : « Σήμερα τα Φώτα και ο φωτισμός/ και χαρά μεγάλη και ο αγιασμός..».
Ας διαβάσουμε κάλαντα διαφόρων περιοχών για να θυμηθούμε εμείς οι παλαιότεροι και να …μάθουν οι νέοι :
Α] Χριστουγέννων :
1. Ηπείρου : Καλήν εσπέραν άρχοντες/ κι αν είναι ορισμό σας / Χριστού τη θεία γέννηση / να πω στ΄ αρχοντικό σας ./ Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει/ οι ουρανοί αγάλλονται/ χαίρε η φύσις όλη./ Κόλιαντα [ μύγδαλα, σταφίδες κ.λ.π που φίλευαν τα παιδιά όταν δεν είχαν χρήματα] , μέλιαντα / τρεις χιλιάδες πρόβατα / και πεντακόσια γίδια/ κι ο πιστικός που τα΄ βοσκε/ άξιος και παλικάρι./ Τα μέτραγε τα σούριαζε/ του λείπουν πεντακόσια./ Κόλιαντα μπάμπω [ γριά] , κόλιαντα/ του πιστικού κουλούρα/ κι εμένα κολιαντίνα/ να βόσκω τα κατσίκια/ στον Λάζαρου το λόγγο / στο μέγα το χωράφι και στο μικρό τ΄ αμπέλι./ Όταν βρέχει βρέχομαι κι όταν χιονίζι χίζι./ Κόλιαντα γυρεύουμε/ κι αν μα δίνουν παίρνουμε/ κι αν μας δείρουν φε΄ ομε [ φεύγουμε].
2. Μικράς Ασίας : « Χριστούγεννα πρωτόγεννα πρώτη γιορτή του χρόνου./ Εβγάτε δείτε μάθετε οπού ο Χριστός γεννιέται./ Γεννιέται και αναθρέφεται με μέλι και με γάλα./ Το μέλι δίνει ο άρχοντας το γάλα οι αφεντάδες ./ Ανοίξτε τα κουτάκια σας τα κατακλειδωμένα,/ και δώστε μας τον κόπο μας οπού ο Λυτρωτής γεννιέται».
3. Λευκάδας : « Χριστούγεννα Πρωτόγεννα πρώτη γιορτή του χρόνου./βγειτε να μάθετ΄ όλοι σας πως ο Χριστός γεννήθη./ Γεννήθη κι ανατράφηκε με μέλι και με γάλα./ Κι ανοίξτε τις κασέλες σας τις καλοκλειδωμένες/ οπού τις κλείδωσ΄ ο Χριστός με το δεξί του χέρι / και δώστε μας τον κόπο μας απ΄ το κομπόδεμά σας./ Αν είστε αφέντες κι άρχοντες δώστε μας τα φλουριά σας/ αν είστε απ΄ τους φτωχούληδες , καλά τ΄ αυγά κι οι κότες./ Και του χρόνου να΄ στε καλά.»
4. Δωδεκάνησα : « Αυτή είναι η μέρα όπου ήρθ΄ ο λυτρωτής / από Μαριάμ μητέρα εκ Παρθένου γεννηθείς./ Άναρχος αρχή λαμβάνει και σαρκούται ο Θεός ο αγέννητος γεννιέται εις τη φάτνη ταπεινός./ Οι τρεις μάγοι ξεκινάνε τ΄ άστρο έχουν βοηθό/τη σπηλιά ψάχνουν να βρούνε με τον Άγιο Θεό ./ Λίβανο χρυσό και σμύρνα να του παν΄ επιθυμούν/ τη μικρή γλυκιά μορφή του σκύβουν και την προσκυνούν./ Όσοι έχετε στα ξένα να δεχτείτε με καλό/ ευτυχία να σας δίνει το Θεό παρακαλώ».
5. Θράκη : « Χριστός γεννιέται/ σαν γήλιος φέγγει/ σαν νιο φεγγάρι/ σαν παλικάρι./ Κυρά Θεοτόκο εκοιλοπόνα/ εκοιλοπόνα, εκοιλοπόνα/ και παρεκάλιε :/- Βοηθήσετέ με αυτή την ώρα/ αυτή την ώρα τη βλοημένη/ τη βλοημένη, τη δοξασμένη/ μαμή να πάτε/ μαμή να φέρτε./ Ώστε να πάσι και γυρίσου/ Χριστός γεννήθη/ σαν νιο φεγγάρι/ σαν παλικάρι».
6. Κύπρος :« Καλήν εσπέρας θα σας πω κι αν είναι ορισμό σας / Χριστού τη θεία γέννηση να πω στ΄ αρχοντικό σας ./ Χριστός γεννιέται σήμερον στη Βηθλεέμ την πόλη/ οι ουρανοί αγάλλονται μαζί τζ΄η φύσις όλη./ Γεννιέται μες στο σπήλαιο στη φάτνη των αλόγων / ο βασιλίας των ουρανών τζ΄ ο πλάστης είν΄ μας όλων./ Αντζιέλοι εις τον ουρανόν ψάλλουν τον εν υψίστοις / τζια να φανερώνετε των νυκτοβόσκων πίστις./ Που την Περσίαν έρχονται τρεις μάγοι με τα δώρα/ κι ένα αστέριν λαμπερόν τους οδηγά στη χώραν./ Το πάσκαν που να τρώετε εις το αρχοντικόν σας / δώστε τζιαι κανενού φτωχού απού το φαγητό σας./ Χρόνια πολλά να ζήσετε να΄ στε ευτυχισμένοι/ τζιαι στο κορμίν στην ψυχήν ν΄σαστε πλουτισμένοι».