Φτιάχνοντας Πόλεις για Ποδήλατο.

Φτιάχνοντας Πόλεις για Ποδήλατο.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί συνέχεια δύο πρόσφατων εκδόσεων, των πρώτων στην Ελλάδα, σχετικών με το ποδήλατο.
Η πρώτη αφορά στις πολιτικές προώθησής του και η δεύτερη στο σχεδιασμό υποδομών για την κίνησή του. Μετά τα δύο πρώτα βιβλία και, δεδομένης της γενικότερης ευαισθητοποίησης που έχει αρχίσει να εκδηλώνεται στην Ελλάδα, ο σκοπός τούτης της έκδοσης είναι να συμβάλλει αποτελεσματικότερα στο σχεδιασμό.
Γι’ αυτό, εδώ, η έμφαση δίνεται στην παρουσίαση των μέχρι σήμερα υλοποιήσεων και μελετών για το ποδήλατο στον τόπο μας. Aποτελούν ενδιαφέροντα παραδείγματα που θα μπορούσαν να δώσουν ιδέες στις δημοτικές αρχές και στους μελετητές. Ιδέες λύσεων, οι οποίες δεν θα περιορίζονται μόνο στην εισαγωγή στην πόλη ενός νέου μέσου μετακίνησης αλλά θα εντάσσονται σε μια ευρύτερη πολιτική ανάπλασης του πολεοδομικού περιβάλλοντος και ανάδειξης των πιο πολύτιμων χαρακτηριστικών του, φυσικών, ιστορικών, κοινωνικών και αρχιτεκτονικών. Συγχρόνως, ο τόμος αυτός εμβαθύνει και στα κατασκευαστικά θέματα με βάση κυρίως την ευρωπαϊκή εμπειρία.
Γι’ αυτό, παρατίθεται ένας μεγάλος αριθμός από φωτογραφίες διότι οι εικόνες είναι ό,τι πιο πλούσιο σε πληροφορία. Δυστυχώς, οι Έλληνες μηχανικοί σπουδάζουν και στη συνέχεια εργάζονται σε ένα οπτικό περιβάλλον που τους διδάσκει ελάχιστα. Οι παραστάσεις που έχουμε στον τόπο μας είναι πολύ φτωχές και δύσκολα εμπνέουν.
Αδυνατούμε να φανταστούμε τις πόλεις μας διαφορετικές από αυτό που είναι. Τα καλά παραδείγματα παραμένουν άγνωστα. Ωστόσο, σήμερα, οι αποστάσεις χάνουν τη σημασία τους, ο κόσμος έγινε πιο μικρός. Είμαστε μέσα στην Ευρώπη.
Τα καλά παραδείγματα είναι δίπλα μας. Οφείλουμε να τα γνωρίζουμε και να τα ακολουθούμε διότι ο τόπος μας για να είναι ανταγωνιστικός πρέπει να επιδεικνύει όχι μόνο την ιστορία του αλλά και το παρόν του. Το μεγαλύτερο πρόβλημα της πόλης του 21ου αιώνα θα είναι η ανεπάρκεια χώρου. Ειδικά για το αυτοκίνητο δεν θα υπάρχει πολύς χώρος.
Ούτε για την κίνηση, ούτε για τη στάθμευσή του. Όσοι επιμένουν να διατηρούν το προνόμιο της χρήσης αυτοκινήτου στις ευαίσθητες περιοχές των πόλεων θα αγοράζουν αυτό το προνόμιο πολύ ακριβά, όσο θα είναι πραγματικά το ενεργειακό, περιβαλλοντικό και αισθητικό κόστος που θα προκαλούν. Θα αναζητηθούν άλλες υποκατάστατες λύσεις που θα καταναλώνουν λιγότερο χώρο.
Το ποδήλατο φαίνεται ότι θα είναι από τις πιο αποτελεσματικές, διότι συνεχίζει να εγγυάται την αυτονομία της μετακίνησης. Το ποδήλατο και το τραμ ήταν τα μοναδικά μέσα μετακίνησης στην πόλη πριν να δώσουν τη θέση τους στο αυτοκίνητο και στο λεωφορείο. Κανείς δεν είχε τότε καταλάβει κάποια από τα πλεονεκτήματα του ποδηλάτου, που σήμερα προβάλλουν σε πρώτο επίπεδο: ότι γυμνάζει το κορμί, ότι επιτρέπει στον ποδηλάτη μια καλή επαφή με το χώρο από τον οποίο διέρχεται και τέλος, ίσως το σπουδαιότερο, ότι είναι συμβατό και η ένταξή του δρομολογεί τις πολιτικές ανακατασκευής του οδικού περιβάλλοντος. Αυτό το βιβλίο είναι αφιερωμένο στη μεγάλη πρόκληση που είναι η ανακατασκευή του οδικού περιβάλλοντος της πόλης.
Πρόκειται για ένα φιλόδοξο έργο που ο 21ος αιώνας είναι υποχρεωμένος να επιχειρήσει. Θα προκύψει από παρεμβάσεις μικρής και μεγάλης κλίμακας. Παρεμβάσεις μεμονωμένες και παρεμβάσεις που θα σχηματίζουν δίκτυα (η σήμανση – κατευθυντήρια, πληροφοριακή, πολιτιστική – ή ο φωτισμός του οδικού δικτύου, αποτελούν παραδείγματα έργου που απλώνεται σε ένα μεγάλο μήκος και μπορεί να επηρεάσει έντονα την αισθητική του δρόμου). Παρεμβάσεις που θα επαναλαμβάνουν λύσεις που δοκιμάστηκαν σε παλαιότερες εποχές ή λύσεις σχεδιαστικά πρωτόγνωρες.
Η εισαγωγή του ποδηλάτου και η ανακατασκευή του οδικού χώρου αποτελούν δύο αλληλένδετους στόχους. Ο ένας αποτελεί προϋπόθεση για τον άλλο. Αν δεν γίνει ο χώρος του δρόμου όμορφος, ελκυστικός και φιλικός στον ποδηλάτη, ο κάτοικος θα συνεχίσει να επιλέγει τα μηχανικά μέσα και κυρίως το μηχανοκίνητο δίκυκλο, ένα μέσο που με κανένα κριτήριο δεν καταχωρείται στα φιλικά μέσα για το περιβάλλον της πόλης (το μοναδικό του πλεονέκτημα είναι ο περιορισμένος χώρος που καταλαμβάνει).
Αν, από την άλλη πλευρά, δεν αρχίσουν οι κάτοικοι να χρησιμοποιούν το ποδήλατο για κάποιες από τις μετακινήσεις τους, δεν θα αναπτυχθεί το κατάλληλο κλίμα ευαισθητοποίησης που θα ωθήσει τους υπεύθυνους φορείς να προχωρήσουν στην υλοποίηση των έργων ανάπλασης της πόλης. Υπάρχουν ήδη κάποιοι ποδηλάτες στους ελληνικούς δρόμους, ιδιαίτερα στις επίπεδες πόλεις όπου το ποδήλατο έχει μια παράδοση (για παράδειγμα το Μεσολόγγι, ο Βόλος, τα Τρίκαλα). Αυτό συμβαίνει παρ’ όλο που δεν έχει υλοποιηθεί κάποια ειδική υποδομή γι’ αυτούς. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και σε πολλές άλλες χώρες.
Δεν είναι απαραίτητη η ειδική υποδομή εκεί όπου τα αυτοκίνητα είναι λίγα και κυρίως όταν κινούνται σχετικά αργά. Το ποδήλατο σε τέτοιες συνθήκες μπορεί να συνυπάρχει με το αυτοκίνητο (Φωτογραφίες i, ii και iii). Το πρόβλημα είναι ότι αυτές οι συνθήκες επικρατούν σε πολύ περιορισμένα τμήματα της πόλης.
Οι παρεμβάσεις ανακατασκευής θα πρέπει να γίνουν κατά προτεραιότητα στα όρια αυτών των τμημάτων και να λειτουργήσουν ως κρίκοι σύνδεσης μεταξύ τους. Έτσι θα αυξηθεί το μήκος των διαδρομών που θα μπορεί να κάνει ο ποδηλάτης. Οι μεγαλύτερες διαδρομές είναι ένα καλό κίνητρο για να αυξηθούν οι ποδηλάτες, να μειωθούν τα αυτοκίνητα, να γίνει πιο εύκολη η ανακατασκευή του δρόμου. Φωτογραφία i. Bologna. Ιταλία. Συνύπαρξη ποδηλάτων και μηχανοκίνητων δίκυκλων σε πλακοστρωμένο κεντρικό δρόμο του ιστορικού κέντρου.
Η χρήση των τελευταίων αυξάνεται εκρηκτικά τα τελευταία χρόνια ωστόσο το ποδήλατο επιμένει παρ’ όλο που, για παράδειγμα στην Μπολώνια, δεν υπάρχει καμιά ειδική υποδομή γι’ αυτό . Φωτογραφία ii. Camaguey. Κούβα. Συνύπαρξη κάθε μορφής οχήματος στους δρόμους. Τα ιππήλατα κάρα στις επαρχιακές πόλεις της Κούβας έχουν αναλάβει την εξυπηρέτηση της δημόσιας συγκοινωνίας. Φωτογραφία iii. Havana. Κούβα.
Συνύπαρξη δύο αντίθετων κλιμάκων. Μεγαλεωφορεία και ποδήλατα. Τα πρώτα προκύπτουν από αυτοσχέδιες κατασκευές αμαξωμάτων που τοποθετούνται στην πλατφόρμα φορτηγών. Ένα μεγάλο μέρος του υλικού αυτού του τόμου (κεφ. 4) προέρχεται από έρευνα που έγινε σε Ελλάδα και Κύπρο για τον εντοπισμό υλοποιήσεων αλλά και σχεδιασμών για το ποδήλατο. Από την έρευνα απεδείχθη ότι δεν βρισκόμαστε στο μηδέν.
Είναι τόσα τα κυκλοφοριακά προβλήματα σε Ελλάδα και Κύπρο που, σε πείσμα της δέσμιας στο αυτοκίνητο νοοτροπίας που επικρατεί και παρακάμπτοντας τις δυσκολίες που βάζει η μορφή των πόλεων που φτιάξαμε, υπάρχουν κάποιοι δημοτικοί άρχοντες που κατανοούν τα αδιέξοδα, βλέπουν μπροστά, διεκδικούν την ουτοπία.
Τούτο το βιβλίο γράφτηκε γι’ αυτούς που έβαλαν στόχο να ξαναφτιάξουν την ελληνική πόλη, με άλλες προτεραιότητες και με άλλους στόχους. Ελπίζουμε να τους ενισχύσει με επιχειρήματα, με παραδείγματα και με εικόνες.
Το φωτογραφικό υλικό προέρχεται από μια δεύτερη παράλληλη έρευνα στις ευρωπαϊκές πόλεις και σε μικρότερο βαθμό σε κάποιες μη ευρωπαϊκές. Ήταν μια έρευνα απαραίτητη, για τη συλλογή υλικού που να πείθει μέσα από τις εικόνες, ότι η υπόθεση ποδήλατο, έστω κι αν φαίνεται στην Ελλάδα ανέφικτος στόχος, στην ευρωπαϊκή πόλη είναι πραγματικότητα.
Μια πραγματικότητα που έχει εισάγει και άλλες ποιότητες στην πόλη. Ποιότητες για τον πεζό, για το χρήστη της δημόσιας συγκοινωνίας, για κάθε κάτοικο, γιατί η ποιότητα του αέρα, η ησυχία, η αισθητική του δρόμου, αφορούν όλους μας.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, η δομή αυτού του τόμου ακολούθησε την εξής λογική σειρά. Στο κεφάλαιο 1, με τίτλο «Ποδήλατο και αρχιτεκτονική του οδικού δικτύου. Παράμετροι και κριτήρια σχεδιασμού», παρουσιάζονται οι ποιότητες εκείνες που μπορεί να ξαναπροσφέρει ο δρόμος μέσω της υλοποίησης υποδομών για το ποδήλατο.
Ποιότητες που σχετίζονται με την ασφάλεια, την αισθητική, την ησυχία και τη βιοκλιματική λειτουργία του δρόμου. Αναδεικνύεται επίσης ο συμπληρωματικός ρόλος του ποδηλάτου ως προς τη δημόσια συγκοινωνία. Συνολικά, αυτό το κεφάλαιο περιγράφει την εικόνα μιας άλλης μορφής του δρόμου και εμπλουτίζεται με φωτογραφικό υλικό κυρίως από ευρωπαϊκά παραδείγματα.
Η επιλογή των υλικών για την ανακατασκευή του δρόμου παίζει σημαντικό ρόλο σε όλες τις παραμέτρους που αναφέρονται στο κεφάλαιο 1. Στο κεφάλαιο 2, «Υλικά οδικών αναπλάσεων για το ποδήλατο», γίνεται μια αναλυτική παρουσίαση των χαρακτηριστικών των υλικών και των μεθόδων χρήσης τους.
Το κεφάλαιο 3, «Στοιχεία κατασκευής υποδομών για το ποδήλατο» αναφέρεται σε γενικότερα κατασκευαστικά θέματα της δομής του ποδηλατόδρομου και των κριτηρίων διαστασιολόγησης και σχεδιασμού. Στο κεφάλαιο 4, «Παραδείγματα για το ποδήλατο σε Ελλάδα και Κύπρο», έχουν συγκεντρωθεί και παρουσιάζονται όλες οι υλοποιήσεις και οι πιο ολοκληρωμένες μελέτες που έχουν γίνει μέχρι τώρα για το ποδήλατο σε Ελλάδα και Κύπρο.
Τέλος, το κεφάλαιο 5, «Μεθοδολογία εκπόνησης μελετών ένταξης του ποδηλάτου σε αστικές περιοχές. Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης στην Αθήνα», υπάρχει πρόθεση να αποτελέσει ένα σημαντικό βοήθημα για τους μελετητές στην εκπόνηση αντίστοιχων μελετών.

Θάνος Βλαστός Συγκοινωνιολόγος – πολεοδόμος Επίκουρος καθηγητής Ε.Μ.Π. Τίνα Μπιρμπίλη Δρ Περιβαλλοντολόγος - ΥΠΟΥΡΓΟΣ